Çoğunlukla içinde bulunduğumuz kış aylarında görülen “lodoslu havalarda” bacalı soba ve şofben zehirlenmeleri can almaya devam ediyor. Ülkemizde her yıl ortalama 300’ü aşkın soba ve şofben zehirlenmelerine bağlı ölüm vakası kayıtlara geçmekte olup, bu durum ne yazık ki trafik kazaları, kalp krizi ve kanser ölümlerinden sonra 4. sırada yer almaktadır.

Bacalı soba ve şofben zehirlenmelerinin nedenleri genel olarak; bacaların standartlara uygun olmaması, baca ve cihazların bakım ve temizliklerinin düzenli olarak yapılmayışı ile insanların bilinçsiz ve dikkatsiz kullanımlarıdır.

Kömürlü soba ve LPG’li (Tüplü) şofben kullanımından kaynaklanan zehirlenme olayları, kanın içerisindeki oksijenin yerini karbon monoksit (CO) gazının alması sonucu gerçekleşmektedir. Tatsız, renksiz, kokusuz ve tahriş etme özelliği olmayan karbon monoksit zehirlenmesinin insan vücuduna etkileri; baş ağrısı, güçsüzlük, düşünme güçlüğü, göğüs ağrısı, çarpıntı, görme bozuklukları, bulantı, ishal, karın ağrısı şeklinde görülmektedir.

Oldukça üzücü, bir o kadar da düşündürücü olan ve tam anlamı ile bir felaketi andıran bacalı soba ve şofben zehirlenmelerinin önüne geçebilmek için yapılması gerekenler şöyle özetlenebilir:

1- Bacaların sahip olması gereken özellikler:

- Bacalı cihazlar, atıklarını kesinlikle bir baca vasıtası ile atmosfere atmalıdırlar. Cihaz gaz atık borusunun, bina dış duvarının delinerek atmosfere verildiği “hatalı” uygulamalardan derhal vazgeçilmelidir.

- Bacalar müstakil özellikte olmalıdır. Yani bir bacaya sadece bir adet cihazın bağlantısı yapılmalıdır.

- Cihazların gaz atık borusu, hafif yükselen eğimle bacaya bağlanmalıdır. Şofben atık borusunun en az 30 cm. yükseldikten sonra bacaya bağlantısı yapılmalıdır. Şofben baca bağlantı borusu olarak, alüminyum yerine paslanmaz çelik malzeme kullanılmalıdır.

- Soba ile sobanın bağlandığı bacanın aynı mahalde olmasına dikkat edilmelidir. Aksi halde baca bağlantı borusunun duvar geçişlerinde açılan delikler iyice kapatılmalıdır.

- Verimli bir yanmanın sağlanması için bacalar, hava almayacak biçimde izole edilmelidir. Sobalı bacaların temizleme kapakları, iyice kapatılmalıdır.

- Gerek cihazın iyi çekiş yaparak verimli yanması gerekse dumanın geri tepmesini önlemek için bacalar, çatının en üst noktasından 1 metre yüksekliğe çıkartılmalıdır.

- Yağmur ve diğer dış etkenlerden korunması için bacaların üzeri, tablalı veya şapkalı olmalıdır.

- Çatı arasından geçen baca bölümleri, kesinlikle tuğladan, geniş sıvalı olarak yapılmalıdır. Unutulmamalıdır ki, binalarda meydana gelen yangın olaylarının önemli bölümü, çatı arasındaki bacaların yetersizliğinden kaynaklanmaktadır.

- Çatısı, komşu bina seviyesinin altında (yanında daha yüksek bina bulunan) olan binalarda baca yüksekliği komşu bina üst seviyesine çıkartılmalıdır. Çünkü daha yüksek konumdaki komşu binanın çatısını yalayan lodos, baca içerisindeki dumanı bastırarak olumsuz sonuçlara neden olabilmektedir.

- Bacalar belirli aralıklarla kontrol edilmeli ve düzenli olarak temizlenmelidir. Kömür ve odun yakılan bacalar ayda bir, şofben bacaları ise 2 ayda bir temizlenmelidir.

Yukarıda belirtilen özelliklerin bir veya birkaçını sağlamayan bacalar; risk altındaki bacalar olup, zehirlenmelere ve yangın tehlikesine açıktır.

2- Bacalı soba ve şofben kullanımında dikkat edilmesi gereken hususlar:

- Öncelikle, kullanılacak olan soba ve şofbenin standartlara uygun olup olmadığı araştırılmalıdır. Garanti belgeli, yedek parça sorunu olmayan ve servisi bulunan ürünler tercih edilmelidir.

- Mutlaka baca emniyet sensörlü cihazlar kullanılmalıdır. Kül, kurum gibi atık maddelerin bacayı tıkaması veya baca davlumbazını doldurması durumunda baca çekişi oldukça kötüleşir. Bu durumda baca emniyet sensörü, tüpten brülöre giden gaz girişini otomatik olarak keserek olası zehirlenme olayını önler.

- Bacalı cihazlar, yanma için gerekli olan havayı bulundukları yerden temin ederler. Dolayısıyla bulundukları yerin oksijen miktarını azaltırlar. Bu nedenle bacalı cihazların kullanıldıkları mahallerin belirli aralıklarla havalandırılması gereklidir. Özellikle şofbenin çalıştığı (sıcak suyun kullanıldığı) duş esnasında banyoya temiz hava girişi sağlanmalıdır. Bunun için penceresi iki bina arası aydınlık veya boşluğa bakan banyoların camları yeterli ölçüde açık bırakılmalıdır. Bu açıdan, banyoları doğrudan atmosfere açılan binalar daha şanslıdır. Havalandırma için en ideal yöntem; “doğalgazda olduğu gibi” soba ve şofbenin bulunduğu yerin atmosfere açılan duvar veya camına menfez monte edilerek, oksijenin temin edilmesidir.

- Tüp ile şofben arasındaki gaz borusunun bağlantısı kelepçeli olarak yapılmalıdır.

- Soba tutuşturulurken kömürün üstten yanması sağlanmalıdır. Böylece soba içinde ortaya çıkan zehirli gazlar yanarak sobayı terk ederler.

- Kömürü tutuşturmak için üzerine az miktarda kağıt ya da karton ve bunların üzerine de kolay yanan çıra ve odun konulmalıdır. Asla tutuşması zor naylon gibi yanıcılar konulmamalıdır.

- Yanmakta olan sobaya yeni atılan kömürün üstüne, kor halindeki kömürden bir miktar konularak, yakıtın sürekli olarak üstten yanması sağlanmalıdır.

- Soba aşırı olarak doldurulmamalıdır. Aşırı doldurulan sobanın duman yolu daralır ve baca çekişi zayıflar ki bu durum atık gazların evin içerisine dolmasına neden olur.
- Soba yakılan oda, salon gibi mahallerde kesinlikle uyunmamalıdır. “Tıbben yarı ölüm olarak tanımlanan” uyuma öncesi, sobaya kesinlikle kömür konulmamalı ve sobadaki yakıt tükenmeden uykuya dalınmamalıdır.

- Özellikle kükürt ve kül oranı düşük, yanma verimi yüksek olan kömürler tercih edilmeli, herhangi bir yasal sorunla karşılaşmamak için, Mahalli Çevre Kurulu’nca onaylanmış ve izin belgesi bulunan satıcılardan kömür alınmalıdır.

Soba ve şofben zehirlenmelerinin özellikle lodoslu havalarda gündeme gelmesinin nedeni, lodosun dumanı bastırma etkisinin güçlü oluşudur. Bu durum, baca zehirlenmelerinin poyraz, karayel gibi kuzey rüzgârlarının hâkim olduğu havalarda yaşanmayacağı anlamına gelmemelidir. Unutulmamalıdır ki, “isli ve bol dumanlı” bir katı yakıt olan kömür ile “havadan ağır” bir gaz yakıt olan LPG, standartlara uygun cihazlarda, belirlenmiş kurallara uygun olarak yakıldığında sağlıklı ve güvenilir yakıtlar olacaktır.

Temel görevi ısınma ve sıcak su gereksinimini karşılamak olan soba ve şofbenlerin “standartlara uygun olarak” kullanılması, sağlıklı bir yaşamın yanı sıra daha temiz bir çevre ile daha ekonomik bir tüketim için de ayrıca önemlidir. Bu amaçla kömürlü soba ve LPG’li şofben kullanan tüketiciler; belediyeler, ilgili meslek kuruluşları ve üniversiteler tarafından yeterli düzeyde aydınlatılmalıdır.